Thema Duitse Berkel, ecologie en Berkelexpositie in Watermuseum

In samenwerking met de Stichting 3^e Berkelcompagnie en de Vereniging Vrienden van de 3^e Berkelcompagnie wordt u meegenomen op een toeristisch/culturele reis langs de Berkel.
De bron bevindt zich bij Billerbeck in de Duitse Baumbergen, aan de weg naar Notulln. 110 kilometer verder mondt de rivier in Zutphen bij Kattenhaven in de IJssel uit.
In het Duitse Munsterland stroomt zij door en langs Coesfeld, Tungerloh Capellen, Gescher, Stadtlohn en Vreden en in Nederland door Eibergen, Borculo, Lochem, Almen en Warnsveld. De lengte van het Duitse gedeelte van de rivier bedraagt 65 kilometer, de overige 45 kilometer stroomt ze door de Achterhoek.
De bron van de Berkel ligt op 125 meter + N.A.P. Bij de grens is de rivier afgestroomd tot op 28 meter + N.A.P.. In Zutphen loost de rivier op 7 meter + N.A.P. haar water in de IJssel.
De Baumbergen dateren uit de Krijt periode en bestaan uit kalkgrond en zandsteen. De foto-impressie in het Watermuseum laat de Berkel in haar meest oorspronkelijke vorm zien.
Bijzonderheid aan de Duitse Berkel zijn de vele beelden van Nepomuk, een heilige die beschermt tegen watersnood en andere waterrampen. Johannes van Nepomuk leefde in de 14e eeuw in Praag. Een felle ruzie met Koning Wenceslaus van Bohemen leidde tot Nepomuk’s verdrinking in de rivier de Moldau.
De Berkel ontspringt in Billerbeck, een kleine plaats in de Baumbergen in het Duitse Münsterland. Billerbeck wordt ook wel de Ludgerusstad genoemd, omdat Bisschop Luidger von Münster en een dom heeft gebouwd.
In Billerbeck is een vereniging opgericht: de “Berkelspaziergang”. Deze vereniging heeft met speelse en kunstzinnige wijze een wandel-/fietsroute langs de Berkel heeft gerealiseerd. Ook is in Billerbeck de enige nog bestaande doorwaadbare plaats in de Berkel.
En op de plek waar vroeger een watermolen stond, is ter herinnering een waterrad geplaatst.
De Berkel in Duitsland is voor het grootste gedeelte nog een natuurlijke beek.  Het water borrelt op uit de bron. Een heel kleine Berkel stroomt door Billerbeck en verplaatst zich meanderend verder via de buurtschappen Osthellen, Lutum, Gaupel en Brink, richting Coesfeld. In Gaupel bevindt zich nog een kleine stuw, die echter niet meer wordt gebruikt.
In Coesfeld komt de Berkel bij een groot retentiegebied (regenwateropvang) binnen, dat in de volksmond ‘Fürstenwiesen’ heet, omdat het terrein vele jaren in eigendom is geweest van prins Salm Horstmar.
Verder richting het centrum van Coesfeld verdeelt de Berkel zich bij het laatste deel van de nog bestaande stadsmuur, de Walkenbrückentor. Een deel van het Berkelwater stroomt in de historisch gracht de vesting. De vesting is overigens door dezelfde heren gebouwd als van het voormalige kasteel ’t Hof in Borculo, namelijk door Christoph Bernhard van Galen, dier in Coesfeld een Citadel heeft gebouwd, maar helaas zijn bouwplannen niet af kon maken.
Het andere deel van de Berkel stroomt midden door de stad en zelfs onder wegen en gebouwen van de stad door. De aanblik is vaak niet fraai, omdat de Berkel hier ommuurd is door beton. In het kader van het NRW-Landprogramma Regionale 2016 „Zukunftsland“ wil Stadt Coesfeld deze situatie verbeteren en de Berkel weer beleefbaar maken.
In Coesfeld hebben meerdere molens gestaan, waar nu nog alleen de locatie van bekend is. Bij de Walkenbrückentor kan men hiervan nog overblijfselen zien midden in de stad en bij de rand van de stad is nog een deel van de Reiningmühle te zien. Daar bevindt zich nog een deel van het molenbouwwerk, dat tegenwoordig dienst doet als onderkomen voor DJK Sportverein.
Coesfeld is in de oorlog voor circa 80% platgegooid. In de jaren erna is het gelukt om de stad weliswaar niet historisch na te bouwen, maar toch de basis van de historie te behouden, zoals bijvoorbeeld de “Wallanlage’ en de helft van de sltogracht.
Verder buiten Coesfeld begint het meer natuurlijke deel van de Berkel, tot aan de entree van Vreden. In dit gedeelte zijn de plannen naar de achtergrond geduwd en is de ecologie van groot belang. De natuur is hier dan ook nagenoeg in stand gehouden en waar nodig verbeterd.
In het gedeelte naar Gescher toe zijn nog vier grotere bouwwerken aanwezig, waar vroeger molens gestaan hebben. Als voorbeeld kunnen we de voormalige molen in Goxel noemen.
De bouwwerken Ahlert Mühle in Coesfeld, Kolves en Hautmanns Mühle in Coesfeld-Stockum en Schulze Egberdings Mühle in Gescher-Tungerloh-Capellen  zorgden allemaal voor stroom, als herbruikbare energie. Hierdoor ontstaan echter conflicten met de bevaarbaarheid en trek van de vissen.
In Gescher stroomt de Berkel tot de rand van de stad en is daar geliefd, vanwege de aangrenzende Berkelsee. Hier kan voor een deel vlak bij de Berkel gewandeld worden. Aan het einde van het wandelpad is weer een voormalig molenbouwwerk aanwezig, dat zelfs nu nog voor energievoorziening dient. Die installatie is helemaal nieuw en met een soort slang wordt de generator aangedreven met water, in plaats van een turbine.
Bovendien is gelijk bij de bouw een vispassage aangelegd.
Vervolgens stroomt de Berkel door de buurtschap Gescher-Harwick richting Stadtlohn.
Ook hier is de Berkel zeer natuurlijk, mede door het natuurlijkwaterprogramma van het Land Nordrhein-Westfalen. Hier zijn geen water- of energievoorzieningen meer.
Pas bij de poort van Stadtlohn-Estern ziet men weer een lange ‘Rückstau’, die de basis vormt voor de stuw in de binnenstadt van Stadtlohn.
In Stadtlohn stroomt de Berkel bijna door de stad en hier is de rivier goed beleefbaar. Midden in de stad bevindt zich de oude Berkelmühle, die vroeger als dubbele molen – olie- en graanmolen heeft dienst gedaan. Hier stopt de lange ‘Rückstau’.
Het is de bedoeling om – in het kader van de bescherming tegen wateroverlast en de Europese Kaderrichtlijn Water – de Berkel hier aan te passen en gelijk een vispassage aan te leggen.
De Stadt Stadtlohn heeft zich tot doel gesteld om de Berkel als belangrijk item naar voren te schuiven en heeft daartoe in het plan ‘Zukunftsland’ van de Regionale 2016 het project “Die Berkel – Leven met een rivier” ingediend.
Voorbij Stadtlohn stroomt de Berkel door de buurtschappen Stadtlohn-Hengeler en Vreden-Große resp. Kleine Mast naar Vreden. Hier is in de 90er jaren een Duits overheidsonderzoek gedaan naar meandering van de rivier. Onder wetenschappelijke begeleiding is de Berkel hier aangepast en is een vrijwel natuurlijke Zandvang gebouwd.
Ook hier is bij de entree van Vreden  een Berkelsee gerealiseerd, voor recreatiedoeleinden. Daar worden regelmatig activiteiten georganiseerd.
Bij Vreden verdeeld zich de Berkel, mede vanwege de bescherming van de stad tegen wateroverlast.
In Vreden bevindt zich nog een grote waterkrachtcentrale met een aanzienlijke energieopbrengst aan de Berkel. Hier wordt stroom verwerkt door de grote Duitse energiemaatschappij RWE.
Vlakbij de Berkel in Vreden is ook het Hamalandmuseum te bewonderen, waar veel over de geschiedenis van de Berkel ervaren kan worden.
In Vreden loopt het wandel-/fietspad een grote afstand parallel aan de Berkel en door een groot park, waar van vele culturele elementen kan worden genoten.
Achter Vreden is de Berkel in de 60er jaren verbreed en weggedrukt in het landschap. De Berkel is hier moeilijker te beleven.
Bij Oldenkott komt de Berkel dan Nederland binnen, waar de Zandvang de eerste nagebouwde natuurlijke onderbreking vormt. Hier wordt in drie jaar tijd circa 20.000 m3 zand opgevangen en vervolgens afgevoerd.
 
Op initiatief van de Vereniging Vrienden van de 3^e Berkelcompagnie is samen met Waterschap Rijn en IJssel en een aantal andere betrokken organisaties* een unieke expositie over de Berkel samengesteld.
Deze expositie is vanaf vrijdag 18 oktober 2013 tot eind maart 2014 te zien in het Watermuseum in Arnhem. De expositie wordt vrijdag 18 oktober 2013 om 14.00 uur officieel geopend door dijkgraaf Hein Pieper van Waterschap Rijn en IJssel, voorzitter Marja Schulenberg-van der Werf van de Ver. Vrienden van de 3^e Berkelcompagnie en Thomas Bücking namens het Duitse deel van de Berkel.
De opening gaan gepaard met muziek, beeld en geluid. Rode draad is uiteraard de Berkel.
Elke maand wordt via de media en de website www.berkelcompagnie.com een ander thema belicht. Gestart wordt met het thema ‘scheepvaart’, in combinatie met de 3^e Berkelcompagnie en de Berkelzomp.
De maanden erna volgt een combinatie van de volgende thema’s: ‘Duitse Berkel’, ‘Ecologie’, ‘Waterkracht’, ‘Marke Mallem’ en ‘Vierde Berkelverbetering’.
Tijdens de Berkelexpositie zal een prijsvraag worden gehouden, wie de mooiste foto maakt op of aan de Berkel. De foto’s kunnen tot eind 2013 worden ingestuurd naar berkel@watermuseum.nl en zullen door een deskundige jury worden beoordeeld.
De winnende foto’s zullen gedurende het eerste kwartaal van 2014 in het Watermuseum komen te hangen.
De expositie is te zien, te lezen en te beleven in het Watermuseum aan de Zijpendaalseweg 26-28 in Arnhem. Dit kan van dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur. In de schoolvakanties en op aanvraag voor groepen is het Watermuseum ook op maandag geopend. Meer informatie over het Watermuseum en entreeprijzen vindt u op: www.watermuseum.nl
Laat u verrassen door de Berkel en kom de Berkel beleven in het Watermuseum in Arnhem!
Foto’s van de Duitse Berkel: